Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Het leerdicht van Parmenides blijft, zelfs na vijfentwintig eeuwen, een enigma voor filosofen, classici en historici alom. De schamele fragmenten die overgeleverd werden van zijn leerdicht zijn desondanks unaniem opgenomen in de canon van de filosofie als de eerste basis voor het ontstaan van de westerse filosofie. Dit ontstaan wordt traditioneel voorgesteld als het 'Griekse mirakel'. Niet zelden wordt die overgang van Μῦθος naar Λόγος verbeeld als een radicale breuk. Binnen het recente onderzoek naar de presocraten gaan er echter steeds meer stemmen op om de proporties van deze breuk bij te stellen. Het denken van de presocraten vertoont immers op diverse wijzen parallellen met het mythische wereldbeeld, en Parmenides' leerdicht is immers doorspekt met mythische elementen. Het heersende beeld van Parmenides als de filosoof die het myth(olog)ische denken net voor eeuwig ten grave heeft gedragen is dus op zijn minst ironisch te noemen. De opzet van deze thesis bestaat er daarom uit de relatie tussen Μῦθος en Λόγος verder te ondervragen aan de hand van een interpretatie van Parmenides' leerdicht. Welke onderdelen van het mythische wereldbeeld van de archaïsche Griek kunnen dan relevant zijn voor de filosofie van Parmenides? Uit de voorrede blijkt dat Parmenides zich in de eerste plaats als een begaafd poëet wilt tonen aan zijn gemeenschap, alsook een beroep te doen op de krachten die deze poëet bij gratie van de muzen bezat. Maar het statuut van de poëet was net ten tijde van Parmenides onder druk komen te staan. Waarom heeft Parmenides dan opnieuw aansluiting gezocht bij een denkkader dat leek spoedig te zullen verdwijnen? De thesis concludeert dat Parmenides' leerdicht dan ook deels een reactionaire respons op deze evolutie was, meer dan een rationele houding. Dergelijke reactie kan er verder op wijzen dat Parmenides van mening was dat zijn filosofie enkel ten volle kon opereren vanuit de leefwereld van de traditionele poëet. Hierover zal echter nooit zekerheid kunnen heersen. Het ontstaan van de filosofie mag echter niet eenzijdig worden voorgesteld als een overwinning van het redelijke denken op een irrationele verstikkende traditie, van een authentieke verwondering op een onkritisch geloof in religieuze dogma's. Het 'Griekse wonder' zal in de tijd waarin het plaatsvond niet eenzijdig als een wonder zijn ervaren. Verwondering en vertwijfeling maken immers deel uit van eenzelfde dialectische realiteit.

Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Deze thesis handelt over de plek van waarheid, God en het subject in het denken van de Franse filosoof Alain Badiou. In het eerste hoofdstuk beschrijven we hoe Badiou het terrein van de filosofie afbakent ten opzichte van andere domeinen in de werkelijkheid. De filosofie verhoudt zich volgens Badiou altijd tot de politiek, de wetenschap, de kunst en de liefde. De verhouding tot deze deeldomeinen wordt bepaald door de centrale filosofische categorie van de waarheid. We bespreken Badiou’s waarheidsbegrip. Daarnaast creëert Badiou een aantal figuren waar de filosoof afstand toe behoort te houden: de sofist en de antifilosoof. Ook hun rollen worden besproken. In het tweede hoofdstuk gaan we in op de plaats van het begrip ‘God’ in het landschap van Badiou’s denken. We bespreken de betekenis van Nietzsche’s uitdrukking ‘God is dood’ voor het denken van Badiou. We onderscheiden drie verschillende functies die het woord God heeft: een metafysische, een religieuze en een poëtische. Daarnaast gaan we dieper in op Badiou’s ontologie, om te tonen dat ‘God is dood’ voor hem ook een ontologische stelling is. Tenslotte bespreken we hoe volgens Badiou met God ook de mens sterft. In het derde hoofdstuk tonen we hoe het sterven van de mens om een ander subjectsbegrip vraagt. Net als ‘waarheid’, is ‘subject’ een term die Badiou reactiveert en toe-eigent in zijn denken. We bespreken de vorm van het subject in L’Être et l’événement. In het tweede deel van het hoofdstuk illustreren we dit subjectsbegrip aan de hand van Badiou’s boek over de apostel Paulus. Zo worden een aantal dingen duidelijk. Allereerst zullen we zien dat Badiou’s lezing van Paulus meer een uitwerking is van zijn eigen subjectsbegrip, dan een hermeneutische interpretatie van de brieven van Paulus. In theologische kringen, wordt Badiou’s Paulus echter wel vaak op een dergelijke manier gelezen. We beargumenteren dat er tussen Badiou’s subject en Paulus inderdaad een formele correspondentie is, maar dat die enkel zichtbaar kan worden vanuit Badiou’s subjectsbegrip. Daarnaast laat Badiou’s illustratie aan de hand van Paulus zien dat zijn eigen uitspraak ‘er is enkel een subject in de afwezigheid van God’ niet zo eenduidig is als ze doet vermoeden. Deze vaststelling leidt tot een derde, meer algemene conclusie, namelijk dat Badiou, ondanks zijn uitgesproken atheïsme, in zijn denken uitdrukking geeft aan een complexe verhouding tussen de hedendaagse wijsbegeerte en haar christelijke wortels. Secularisering, dat voor Badiou een uitgangspunt en een nastrevenswaardig doel van het denken vormt, is misschien niet de juiste term om deze verhouding mee te beschrijven.

Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

In deze thesis wordt een systematische uiteenzetting gegeven van enkele sleutelconcepten uit Mille Plateaux, een werk dat Gilles Deleuze en Félix Guattari samen schreven en publiceerden in 1980. De centrale vraag luidt “Wat is muziek?” en een tweede (sub)vraag die sluimert is hoe muziek zich verhoudt tot politiek, en meer concreet het fascisme. De initiële hypothese is dat muziek nooit kan bestaan in een fascistische context (het is dan eerder propaganda) en dat anderzijds de muzikale ontwikkelingen een afspiegeling zijn van de maatschappij, als een soort graadmeter: hoe muzikaler, hoe minder fascistisch een samenleving is. Gaandeweg werden deze hypotheses geproblematiseerd: zo kunnen we bijvoorbeeld in onze westerse popmuziek ook allerhande fascistische elementen ontwaren. Muziek lijkt niet noodzakelijk een ‘vluchtlijn’, een act van verzet, maar wordt even vaak ingebed in het discours, ‘geterritorialiseerd.’ De vraag waar en hoe muziek dan wel deterritorialiserend werkt, en dit is waar muziek eigenlijk begint voor Deleuze en Guattari, als een deterritorialisering van het refrein, is de centrale vraag die speelt in de rest van het onderzoek. Ten eerste haakt deterritorialisering in op wordingen. Deze wordingen zijn altijd anders-wordingen, zo worden er moleculair-, kind-, vrouw-wordingen onderscheiden. Ze hangen samen met het concept van ‘minderheid’ ten opzichte van meerderheid. Een meerderheid is voor Deleuze en Guattari niet numeriek, het is een soort standaard die het heersende ‘subject’ oplegt aan de rest van de wereld: daarom gaan deze wordingen hand in hand met een nieuwe vorm van subjectivering, waaraan zij de ‘inhoud’ van muziek koppelen. Tevens is Mille Plateaux een poging de klassieke tegenstelling tussen inhoud en vorm te overkomen: Deleuze en Guattari spreken van inhoud en expressie. Als de inhoud van muziek wordingen zijn, is zijn expressie ritme en melodie. Het gaat echter niet over eender welk ritme of melodie, ze zijn niet louter muzikaal: een vogel heeft zijn eigen ritme en melodie, het drukt zichzelf op deze manier uit in de werkelijkheid. Er is muziek als er zowel wordingen als ritme en melodie aanwezig zijn binnen een assemblage. Het zijn de assemblages die de laatste en overkoepelende mogelijkheidsvoorwaarde vormen voor deleuzo-guattariaanse muziek, maar deze assemblages zijn steevast ingebed in een concreet milieu. Elke deterritorialisering of assemblage volgt dus zijn eigen regels, en in die zin is het onmogelijk om te blijven spreken van een ‘overkoepelende’ voorwaarde – het is hier immers dat het systeem van Deleuze en Guattari zich als ontologie onderscheidt van de klassieke metafysica en het assemblage zich slechts aan immanente regels onderhevig kan onthullen als gevaarlijk. Doorheen de verhandeling worden allerhande concrete assemblages en kunstenaars opgeroepen: componisten die binnen het denken van Deleuze en Guattari zelf spelen, maar even zeer hedendaagse formaties die vluchtlijnen klaarleggen binnen een breder populair veld. Tegelijkertijd wordt het speelveld geleidelijk aan als een trechter uitgedund: de schilderijen van Magritte, haiku’s van Sanchez of films van Herzog leggen enkel de bredere concepten klaar voor wat Cage, Henry of Mozart muzikaal doen. Nietzsche ontpopt zich tot een formidabele musicoloog en de belangrijkste rol zal uiteindelijk weggelegd zijn voor de hedendaagse garagerock.

Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Deze thesis focust zich op de Holocaust-auteur Jean Améry. Zijn autobiografisch boek, Jenseits von Schuld und Sühne, bevat een intrigerende tekst over foltering. Deze vormt het uitgangspunt voor mijn verhandeling. Daarmee benaderen we dit essay specifiek als, en vanuit, een fenomenologie van foltering. Om ons doel te bereiken interpreteren we in het hoofdstuk Améry’s essay. Voor Améry staat de reductie tot het lichaam centraal, die hij aanduidt als een reductie tot het vlees. In een tweede hoofdstuk bespreken we Elaine Scarry’s werk The Body in Pain. Haar werk levert ons een uitgewerkt filosofisch begrippenkader waarmee we Améry binnen een bredere theorie over foltering kunnen plaatsen. Scarry biedt, ten eerste, een uitweiding over de ‘subjectieve attributen van pijn’. Haar centrale stelling luidt dat pijn de wereld van het slachtoffer ontmaakt. Ze werkt nadien uit op welke manier die subjectieve attributen een objectieve dimensie krijgen. Op dit punt zal haar analyse van de ondervraging Améry’s stelling over de reductie tot het lichaam vervolledigen. Ook zal haar analyse aantonen dat foltering de beschaving ontdoet, of ontmaakt. Vervolgens toont ze aan hoe die objectivering van pijn omslaat in de macht van de folteraar, of het regime in wiens naam de folteraar foltert. Door de attributen van pijn te objectiveren, eigent de folteraar zich die attributen toe. De notie van agency medieert deze omslag. De kritiek op Scarry is dat haar begrippenkader lacunair is. Een aantal van haar belangrijkste concepten, specifiek het wereld-concept, vragen om een verdere, filosofische verduidelijking. Die verduidelijking verzorgen we door een bespreking van Edmund Husserl. Dat brengt ons bij het derde hoofdstuk. Husserls analytische methode levert een uitgesproken fenomenologisch raamwerk waarin we Améry en Scarry kunnen gronden. Aan de hand van Husserls bespreking van de bewustzijnsconcepten verhelderen we Scarry’s initiële lacunaire begrip. Husserls bespreking van het constitutie-concept levert nadien een nieuwe benadering om ‘de ontmaking van de wereld’ te denken. Dat argument komt erop neer dat foltering de wereld niet enkel ontmaakt, maar het bovendien onmogelijk maakt de wereld te constitueren of maken. Husserls beschrijving van het subjectief, doorleefde lichaam staat ons ten laatste toe de reductie tot het lichaam te interpreteren als een gedwongen zelf-gegevenheid. Scarry en Husserl vormen samen een begrippenkader om Améry te interpreteren; Améry vormt de opmaat naar de filosofische problematiek van foltering. De confrontatie tussen de drie auteurs maakt het mogelijk een eigen, bescheiden fenomenologie van foltering te distilleren. Die fenomenologie van foltering stelt de conditie van het buiten-de-wereld-geplaatst-zijn centraal. Dat gebeurt door de reductie tot het lichaam. Het lichaam, of lichaamsbewustzijn, staat dus radicaal tegenover de wereld. Pijn is het gapend gat tussen deze twee entiteiten. Tegelijkertijd zorgt pijn voor een lichamelijke zelf-gegevenheid waar het bewustzijn weerbarstig aan wil blijven: de gefolterde wil niet samenvallen met zijn lichaam in pijn. Ook falsifieert of ontkent het folterproces de concrete pijnervaring. Folteren falsifieert de ervaring van de slachtoffers, en maakt dat de gefolterde niet met zichzelf, of met zijn eigen ervaring, wil samenvallen. In foltering, zo concluderen we, vindt er een totale ontmenselijking plaats. Folteren stelt het individu volledig buiten de wereld.

Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Abstract Deze thesis wil een bijdrage leveren tot het debat over wat de basis van de politiek in een democratie zou moeten zijn: consensus of strijd? We onderzoeken hoe twee auteurs, Habermas en Mouffe, tegen de democratie van vandaag aankijken en hoe elk van hen hun concept voor een ideale democratie aanbrengen met respect voor de bestaande democratische structuren. Na de inleiding schetsen we het deliberatief concept van Habermas die het conflict uit de politiek wil ‘wegredeneren’ via een inclusieve consensus. Deze inclusieve consensus wordt bereikt na wat hij noemt ‘een machtsvrije dialoog’; dit wil zeggen na een vrije en voor iedereen toegankelijke discussie waarbij deelnemers hun meningen geargumenteerd uiten tot een consensus bereikt is. Toegepast op de democratie resulteert de praktijk van de consensus in het concept van een ‘deliberatieve democratie’ waarbij de politieke wilsvorming tot stand komt door een geheel van consensussen die bereikt worden na argumentatie. Het rationele krijgt bij Habermas de overhand op de emotie. Vervolgens is er de stelling van Mouffe die het conflict helemaal niet wil vermijden maar in tegendeel behouden. Volgens haar is het precies het gebrek aan strijd, dat ontbreekt aan de democratie. Mouffe vindt dat strijd essentieel is voor het bestaan van een echte democratie. Haar concept van ‘agonisme’ waarbij vijanden tegenstanders worden, wil het conflict in de algemeen aanvaarde democratische structuren inpassen Tot slot vertrekt het laatste deel vanuit de vaststelling dat leefwereld en systeemwereld zoals we die bij Habermas definiëren, verder uit elkaar groeien. De burger voelt zich steeds minder bij de democratie betrokken en we onderzoeken in hoeverre de deliberatieve democratie van Habermas of het agonisme van Mouffe daarbij soulaas kunnen brengen. Vervolgens vragen we ons af of de veelbesproken ‘participatieve democratie’ een alternatief kan zijn of enkel een praktijk van politieke besluitvorming. Indeling: 1.Inleiding:probleem- en doelstelling 2.Habermas, de consensus als basis voor de politiek 3. Mouffe: het onuitroeibare conflict als basis voor de politiek 4.De basis van de politiek: consensus of strijd? 5.Besluit