Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Tussen Utopie en Dystopie? Gevalsstudies van Openluchtscholen in België, Frankrijk, Duitsland en Italië (1904-1979) De voorliggende doctoraatsverhandeling bestaat uit een spatieel-temporele analyse van zeven openluchtschool-casussen uit vier verschillende landen: België (de ‘Diesterweg’ school in Heide-Kalmthout en drie Sint-Ludgardis scholen, respectievelijk in Schoten, Brasschaat en Schilde, allemaal uit de regio van Antwerpen), Frankrijk (de school van Pont-Rouge in Roubaix), Duitsland (de school te Senne I-Bielefeld), en Italië (een Milanese openluchtschool). In een proloog wordt het historiografische en methodologische kader dat ten grondslag ligt aan deze meevoudige gevalsstudie voorgesteld. Het verrichte onderzoek kadert binnen een ‘nieuw culturele’ geschiedenis van opvoeding en onderwijs en wil een aanvulling bieden op geschiedenissen van open luchtscholen die ertoe neigen de zelf-retoriek van openluchtschoolpropagandisten van weleer over te nemen en de veronderstelde kind-gerichtheid en innovatieve aard van de betrokken instituten onvoldoende te problematiseren. De centrale vraag van het voorliggend onderzoek was of opvoeding en onderwijs in de alledaagse praktijk van openluchtscholen inderdaad vernieuwend kan genoemd worden. Het onderzoeksbereik werd afgebakend door een beperkt aantal scholen te selecteren uit landen die bij uitstek getracht hebben bij te dragen tot de ontwikkeling van een heuse openluchtsc hoolbeweging. De onderzochte casussen zijn op sommige punten met elkaar in verband gebracht, maar niet met het doel een comparatieve analyse tot stand te brengen. Immers, wat in het bijzonder is opgevallen, is de “onvergelijkbaarheid van het vergelijkbare”. Niet alleen verschilden de casussen zelf met betrekking tot tal van aspecten (tijdsperiode en bestaans duur, politieke context, levensbeschouwing, internaats- en/of externaats -statuut, doelgroepen, de invulling van 'co-educatie' of 'co-i nstructie', overname en implementatie van bepaalde methoden, enz.), maar dat deden ook de soort en hoeveelheid bronnen die konden worden teruggevonden (een heuristisch probleem), de invalshoeken van waaruit ze bestudeerd werden – gedeeltelijk het gevolg van de gebruikelijke processie van conferentie naar conferentie – alsook de mate van vertrouwdheid met de culturele context waarin ze waren ingebed (een kennissociologisch en cul tureel-historisch probleem). Deze problemen zijn benaderd vanuit een ‘geography of knowledge’-perspectief: de kennis die vormgaf aan een pedagogisch regime en op haar beurt erdoor werd vormgegeven, draagt de stempel van de locale omstandigheden waarin ze tot stand kwam, net zoals de kenn is die daarover in de loop van deze studie verworven werd. Vanuit dit spatiële perspectief werden in de hoofdstukken van deze verhandeling cartografieën getekend van het discursieve veld waarin de verschillen de scholen opereerden en werd op verscheidene maar onderling verbonden ruimtes ingezoomd. Zo behandelt het eerste hoofdstuk over de‘Diesterweg’ school in Heide-Kalmthout de vraag of het kind in deze seculiere wereld mogelijk werd gesacraliseerd en met andere woorden kan worden begrepen als een ‘site van (quasi-)religieuze aanbidding’. De openluchtscholen van Sint-Ludgardis te Schoten, Brasschaat en Schilde die in hoofdstuk twee centraal staan, wijzen op een andere opmerkelijke en ogenschijnlijk paradoxale ontwikkeling: de doelgroep van deze scholen zijn nooit de arme, ziekelijke kinderen geweest die het eerste type openluchtscholen recruteerden. Onderzocht is dan ook of althans sommige openluchtscholen mogelijk van ‘instrumenten van segregatie’ tot ‘provincies van sociale distinctie’ zijn verworden, die echter minstens zozeer hebben bijgedragen tot sociale ongelijkheid, maar dan in omgekeerde zin. Hoofdstuk drie met betrekking tot de opnluchtschool van Senne I-Bielefeld kijkt dan weer naar visuele bronnen als ‘plekken van beeld en spraak’ en naar lichamen als ‘zones van medische diagnose en weerstand’. In hoofdstuk vier dat dezelfde school behandelt, is een ‘biografische ruimte’ of ‘levensgeografie’ van Karl Triebold (senior), de stichter van de school, als uit gangspunt genomen om de pedagogische werking ervan, en met name het ogenschijnlijk transnationaal, maar tegelijk lokaal verankerd schoolprogramma te begrijpen. Het vijfde hoofdstuk over de ‘Trotter’ school in Milaan heeft dan weer de gebouwde omgeving of het architecturale onderzocht als een ‘trefpunt van conflicterende verlangens’ en veronderstelde innovatie dat echter niet noodzakelijk pedagogische vernieuwing impliceerde. In hoofdstuk zes is hetzelfde instituut, gezien der inbedding ervan in het ruimere schoolsysteem, onder de loep genomen als een potentieel ‘in gevaar’ brengende onderneming die haar doelgroepen ertoe brengt zich in en uit ‘zones van kwetsbaar bestaan’ te bewegen. Ten slotte is in het laatste hoofdstuk de school van Pont-Rouge te Roubaix onderzocht als ‘tempel van volksonderwijs’ die, samen met andere gezondmakende programma’s zoals de constructie van een publiek zwembad en van sociale woningen, de hygiënisering van de stedelijke arbeidersklasse moest symboliseren en finaal de emancipatie ervan moest inluiden. Een epiloog besluit de verhandeling door de verschillende casussen in de bred ere context van de openluchtschool-‘beweging’ te kaderen. Terugblikkend op wat van de bestudeerde scholen terecht is gekomen, wordt duidelijk dat geen alomvattende theorie recht kan doen aan de veelzijdige ontwikkeling van het instituut openluchtschool. Die wordt gezien als het resultaat van een complex samenspel van zowel inter- dan wel transnationale processen en locale eigenaardigheden.