Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Roland Barthes leefde en werkte in een tijdperk van radicale filosofische vernieuwing. Hij geldt als één van de belangrijkste naoorlogse Franse denkers en was één van de boegbeelden van het structuralisme en het daaropvolgende poststructuralisme. Maar in wezen omarmt zijn denken invloeden van alle grote filosofische stromingen uit die tijd: het marxisme, het existentialisme, en in het bijzonder, de psychoanalyse. Barthes’ paradoxale wens om zowel recht te doen aan die intellectuele pluraliteit als zich los te rukken van iedere invloed, zorgt voor grote onenigheid over de vraag waar Barthes’ filosofie nu precies om draait. Wat staat er precies op het spel in zijn oeuvre? Wat heeft Barthes ons vandaag de dag nog te bieden? Tot nu toe is Barthes al op verschillende manieren gelezen: als denker van de begeerte, als denker van het lichaam, als denker van de dode auteur. In mijn thesis stel ik een eigen lezing van Barthes voor: de denker van creativiteit. Die lezing is ontstaan uit de onderzoeksvraag: “Wat is de rol van jouissance in de filosofie van Roland Barthes?” In deze thesis stel ik voor dat jouissance, een begrip dat Barthes ontleent uit de lacaniaanse psychoanalyse, een centrale rol speelt in de manier waarop Barthes nadenkt over creativiteit. Sterker nog, jouissance is, naar mijn inziens, cruciaal om het poststructurele project van Barthes te begrijpen. Vooreerst bekijk ik hoe Barthes nadenkt over het object van creatie: wat is een tekst? Wat is een lichaam? Wat is betekenis? We zullen zien dat zulke concepten in de barthesiaanse filosofie nooit stilstaan. Ze zijn nooit geheel afgebakend, maar onderworpen aan een ongebreideld productieproces. De motor van dat proces is het genot, daar we alleen creatief kunnen zijn met datgene waar we oprecht genot aan beleven. Creatie komt tot stand wanneer ons denken waardevolle elementen in relatie tot elkaar brengt en op die manier nieuwe betekenissen creëert. Genot staat op haar beurt in voor het bepalen van wat waardevol voor ons is. De vrijheid van creatie blijft daarom gegarandeerd zolang genot kan afwijken naar nieuwe ideeën, betekenissen en relaties. Op die manier garandeert ze dat er verse wind blijft waaien door ons denken. Die vrijheid is niet evident, daar genot zich kan vastbijten in een dodelijke herhaling. Daarin affirmeert het niet het nieuwe, die de productie garandeert, maar het oude, die de productie net stopzet. Dat verval naar de ‘doxa’ is volgens Barthes onvermijdelijk. Daarom is het de rol van ons denken om doxa te erkennen en op te heffen door middel van een paradox. Die paradox is als een prikje, een punctum, die het vastgeroeste denkpatroon doet wankelen, waardoor er opnieuw ruimte ontstaat voor creatie. Wat is dan de rol van jouissance? Welnu, jouissance is de ervaring die gepaard gaat met zo’n paradox. Jouissance is een extatische ervaring waarin ons voorgaand referentiekader vrij gemaakt wordt van het doxale stof. Iedere taal of betekenis die van buitenaf komt, wordt onderuit gehaald. Aldus, in de jouissance wordt het subject teruggeworpen op zichzelf, waardoor het de mogelijkheid krijgt om opnieuw te beginnen. Ten slotte beargumenteer ik dat Barthes’ gehele filosofie gericht is op het cultiveren van jouissance, daar zij de enige kracht is die garandeert dat onze creatie geheel vrij is.

Choose an application

• Reference Manager
• EndNote
• RefWorks (Direct export to RefWorks)

Deze thesis onderzoekt de relatie tussen Zangwill en Kant binnen de kunstfilosofie. Centraal staat de vraag: Hoe leest Zangwill Kant en doet Zangwill recht aan Kants esthetica met deze lezing? Het onderzoek bevindt zich binnen het formalisme. Het (modern) formalisme is een stroming binnen de kunstfilosofie die stelt dat de formele (zintuiglijk waarneembare) eigenschappen van een kunstwerk de waarde of waardering van dat kunstwerk bepalen. Kant wordt vaak gezien als de grondlegger van het formalisme. Zangwill is een hedendaags gematigd formalist die ervan uitgaat dat kunstwerken in het algemeen formele en niet-formele esthetische eigenschappen hebben, ook al bestaan er werken die enkel formele esthetische eigenschappen bezitten. Zangwill verhoudt zich tot Kant. In zijn gematigd formalisme gebruikt Zangwill Kantiaanse ideeën: het idee dat ieder esthetisch oordeel subjectief universeel moet zijn en het onderscheid tussen vrije en afhankelijke schoonheid. Hij maakt naar eigen zeggen een neo-Kantiaanse inslag binnen zijn esthetisch onderzoek. Toch is Zangwill van mening dat het een grote vergissing is om Kant als formalist te beschouwen, omdat Kant volgens Zangwill soms juist anti-formalistisch is aangezien Kant de categorie van afhankelijke schoonheid accepteert. Daarnaast stelt Zangwill dat Kant, net als hijzelf, een gematigd formalist is. De eerste twee hoofdstukken ontvouwen de esthetica van Zangwill en van Kant om vervolgens Zangwills verhouding tot Kant te onderzoeken. Hoofdstuk drie houdt zich bezig met Zangwills implicatie dat Kant geen formalist is vanwege zijn acceptatie van de categorie van afhankelijke schoonheid. Dit deel laat zien dat Zangwill een legitiem punt maakt, maar dat zijn argumentatie geen standhoudt. Vervolgens bespreek ik drie mogelijke interpretaties van Kants esthetica waarbij wel sprake is van formalisme aan de hand van McMahon en Zuckert. Hoofdstuk vier evalueert Zangwills neo-Kantiaanse inslag en stelt verschillende problematieken hierbinnen vast met behulp van McMahon. In hoofdstuk vijf staat Zangwills uitspraak dat Kant een gematigd formalist is centraal. Hierbinnen onderzoeken we in hoeverre een gematigd formalisme binnen Kant aanwezig is en of we Zangwill Kantiaans kunnen noemen met behulp van Dowling. Uit deze vergelijking blijkt dat wanneer we beide denkers en hun esthetica in hun waarde laten, Kant niet als gematigd formalist gezien kan worden en Zangwill niet als Kantiaan. De thesis concludeert dat Zangwill Kant vanuit een modern formalistische blik leest waarbij ‘formalisme’ betrekking heeft op zintuigelijk waarneembare eigenschappen die in tijd en ruimte gebonden zijn aan het kunstwerk. Zangwills lezing en de daaruit volgende uitspraken wat betreft Kants (anti-)formalisme doen geen recht aan (de complexiteit van) Kants esthetica.