TY - THES ID - 136185235 TI - Spiegel van een besloten wereld. Een laat vijftiende-eeuwse Cisterciënzermissaal uit de Ter Doestabdij AU - Leferink, Judith Nanette Maria AU - Watteeuw, Godelieve AU - KU Leuven. Faculteit Letteren. Opleiding Master in de kunstwetenschappen (Leuven) PY - 2021 PB - Leuven KU Leuven. Faculteit Letteren DB - UniCat UR - https://www.unicat.be/uniCat?func=search&query=sysid:136185235 AB - Laatmiddeleeuwse handschriften vormen een uniek geheel van elementen die meer vertellen over de ontstaans- en receptiegeschiedenis. In dit onderzoek naar een vijftiende-eeuws cisterciënzermissaal (Brugge, Grootseminarie, Ms. 49/18) staan deze elementen centraal om nieuwe inzichten te verkrijgen in de wijze waarop het missaal werd gewaardeerd en gepositioneerd binnen deze kloosterorde. In eerste instantie lijkt het luxueuze handschrift namelijk haaks te staan op het ideaal van de cisterciënzers, die eenvoud en soberheid nastreefden. Allereerst werd daarom literatuuronderzoek naar de kloosterorde verricht en vastgesteld kan worden dat zij vanaf het begin geen strikt besloten wereld hadden gevormd. Wereldlijke invloeden en machtige landheren waren nooit ver weg en in de middeleeuwen kenden verschillende abten vooraanstaande politieke functies. Als gevolg hiervan mengden zij zich in economische en artistieke circuits in de stedelijke context. Een voorbeeld zijn de abten die klant waren bij de beste schilders en verluchte handschriften bij topateliers bestelden. Het ontstaan van het missaal past daarmee binnen de traditie en ontwikkeling van de kloosterorde die zich steeds meer in de seculiere wereld ging mengen. Om de ontstaansgeschiedenis verder vorm te geven, was onderzoek naar het stedelijke klimaat in Brugge noodzakelijk. Daarvoor werden de drie aspecten van het culturele kapitaal gehanteerd. Vanuit het economische kapitaal kan verondersteld worden dat het missaal in een economisch gunstige periode tot stand kwam waarin de luxenijverheid bloeide. Bij de toplaag van de samenleving werd het verluchte handschrift hoger gewaardeerd dan de schilderkunst. De hoge kostprijs was hier deels de oorzaak van. Het onderzoek naar het sociale kapitaal toonde de opkomst van statusijver en emulatie tussen sociale groepen in Brugge, die middels kunstpatronage werd geuit. Statusijver is zichtbaar in het missaal, door de toevoeging van eigendomskenmerken. Er kan vastgesteld worden dat het ontstaan van dit missaal past binnen de traditie en werkmethode van Brugse lekenateliers en dat deze opdracht van een vijftiende-eeuwse abt voortvloeit uit de ontwikkeling van de cisterciënzerorde die zich steeds meer in de seculiere wereld ging mengen. Vervolgens stond de vraag naar de receptiegeschiedenis van het missaal centraal en daarvoor werd het derde aspect, het symbolisch kapitaal, aan de hand van een objectgerichte studie bestudeerd. Essentieel hierin waren het codicologisch onderzoek en de stilistische analyse van de miniaturen, gehistorieerde initialen en randdecoraties. Inzichten in de functie en betekenisgeving van het handschrift werden verkregen en er kan worden geconcludeerd dat er verschillende functies samenkomen. Enerzijds diende de codex voor devotionele doeleinden, namelijk als hulpmiddel voor de uitvoering van de heilige mis. Anderzijds heeft het missaal een luxueus karakter en diverse elementen wijzen erop dat het handschrift werd gebruikt als statussymbool van de bezitter. Latere toevoegingen van abt Keddekin (1478-1492) getuigen hiervan. Hetzelfde geldt voor de miniatuur van de Consecratie (f. 201r), die als een spiegel de gewijde priester, vermoedelijk abt De Vriendt (1459-1478), tijdens de eucharistie toont. Hieruit volgt dat verluchte handschriften binnen de cisterciënzerabdij van Ter Doest met grote eerbied werden behandeld, zowel om hun financiële waarde, maar juist ook om hun zeldzaamheid, uniciteit en de status die zij uitstraalden. ER -